Een duistere zwart-wit-afbeelding van een staande man, op de rug gezien, die in een straat staat waarop honderde papieren liggen.

Beeld: AI – Flux-pro/v1.1-ultra

Intersekse Mediawijzer

Bijna twee derde van alle mensen in Nederland weet niet precies wat intersekse is, zo blijkt uit de recente Nulmeting van Rutgers en UZ Gent (2021). Uit hetzelfde onderzoek komt ook naar voren dat kennis juist bijdraagt aan acceptatie. Goede berichtgeving heeft zo direct invloed op de acceptatie en emancipatie van intersekse personen. Deze mediawijzer biedt korte handvatten en wijst u, als mediamaker, de weg naar de juiste informatie

1
2
3
4
5
6
7
8
9
REF

1. Definitie | Intersekse

Welke termen gebruik je en hoe gebruik je die? Over intersekse personen schrijven is niet per se ingewikkeld, maar het is wél belangrijk om het goed te doen. Het juiste woordgebruik draagt bij aan zichtbaarheid en acceptatie.

Intersekse verwijst naar de ervaringen van mensen die zijn geboren met een lichaam dat niet
overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw.

Zoals uit deze definitie blijkt, intersekse is niet iets wat je bent, maar wat je hebt: je hebt een intersekse lichaam en intersekse ervaringen. Toch zegt je wél ‘Tom is een intersekse man’ en níet ‘Tom heeft intersekse’, omdat het geen medische conditie is. Behandelaars en ouders denken vaak wel dat medisch ingrijpen nodig is, terwijl dit in de meeste gevallen niet medisch noodzakelijk is. Op dat moment wordt intersekse gemedicaliseerd. De Verenigde Naties, de Raad van Europa en het Europees Parlement zegen dat deze operaties een schending van de (mensen)rechten van het kind zijn. Op onze website seksediversiteit.nl vind je hier meer informatie over.

Intersekse lichamen kunnen op veel verschillende manieren niet kunnen passen in de standaard hokjes man of vrouw. Sommige intersekse personen hebben een medische diagnose, zoals het Klinefelter syndroom, androgeenongevoeligheid syndroom (AOS) of adrenogenitaal syndroom (AGS of CAH), maar dit is niet altijd zo. Gemeenschappelijk is de ervaring van uitsluiting, geheimhouding, eenzaamheid, schaamte en onbegrip.

Van de definitie die hierboven wordt genoemd, is een iets minder nauwkeurige versie afgeleid die beter bruikbaar is buiten de wetenschap:

De term intersekse verwijst naar de ervaringen van mensen die geboren zijn met een lichaam dat
niet voldoet aan het beeld van man of vrouw zoals de maatschappij dat hanteert.

Soms is dat nog te abstract en daarom is een nog verder vereenvoudigde versie geïntroduceerd die, bijvoorbeeld, geschikt is voor het onderwijs:

Intersekse gaat over de ervaringen van mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet
overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw.

De verkorte definities hebben als nadeel dat een ervaring niet hetzelfde is als de doorleefde ervaring; dit kan tot gevolg hebben dat mensen ten onrechte denken dat intersekse een keuze is.

Intersekse personen herkennen zichzelf vaak niet als intersekse, omdat ze de term niet kennen of niet weten wat er mee bedoeld wordt. Hoewel hun ervaringen, zoals die van geheimhouding, schaamte of gepest worden, intersekse-ervaringen zijn, is het natuurlijk aan de personen zelf om te bepalen hoe ze zichzelf noemen.

Tip: kies ervoor om een kader te plaatsen met extra uitleg over intersekse. Als je te maken hebt met personen die zichzelf niet intersekse noemen of die andere termen gebruiken dan in deze gids, leg dat uit wat de verschillende termen en definities zijn, en vertel waarom niet alle intersekse personen dezelfde termen gebruiken.

Separator: start positie

2. Achtergrond | Seksediversiteit en sekse

Het zijn niet de geslachtsdelen die het geslacht bepalen, maar het is een ingewikkelde combinatie van chromosomen, genen en hormonen. Bij ieder mens is dit anders en ieder mens heeft dan ook een unieke combinatie van de verschillende geslachtskenmerken1Geslachtskenmerken zijn de lichamelijke kenmerken zoals geslachtsdelen, chromosomen, genen, hormonen, lichaamshaar, en borstgroei. Geslachtskenmerken worden vaak gezien als symbolen van man of vrouw, maar staan los van deze sociale constructies.. Hét mannenlichaam en hét vrouwenlichaam bestaat niet, want sekse2Sekse werd oorspronkelijk gezien als dichotomie van man en vrouw, waarbij werd gekeken naar de uitwendige geslachtsorganen om te bepalen of iemand man of vrouw is. Later werd er ook gekeken naar inwendige geslachtsorganen, en naar chromosomen, hormonen, en genen. Tegenwoordig staat sekse voor een complexe sociale constructie, waarbij man en vrouw onderdeel zijn van een spectrum met oneindig veel gelijkwaardige variaties. Ook intersekse maakt onderdeel uit van dat spectrum. is geen tweedeling maar een spectrum met oneindig veel gelijkwaardige variaties. Dat noemen we seksediversiteit. Iedereen maakt onderdeel uit van het begrip seksediversiteit, want ieder mens bevindt zich ergens op dit spectrum.

Ter illustratie: vaak denken we dat deze grafiek uitbeeldt hoe lichamen in elkaar steken, namelijk dat mannen en vrouwen strikt van elkaar te onderscheiden zijn.

De biologie is echter niet zo eenduidig. Sekse is een spectrum, waar iedereen zich op een andere plek bevindt.

Met operaties wordt toch een kunstmatige scheiding bereikt. Intersekse mensen worden zo onzichtbaar.

Om de werkelijkheid toch gelijk te trekken met het beeld dat de meeste mensen hebben van mannen en vrouwen, worden intersekse mensen ten onterechte gemedicaliseerd en door artsen met medische behandelingen aangepast aan de knellende norm. De mensenrechten van intersekse mensen worden hierbij geschonden.

Separator: start positie

3. Foutje | Over taalgebruik.

Wat zeg je wel en wat zeg je niet? Soms kwetsen woorden onbedoeld. Hieronder staan de woorden die het vaakst onjuist worden gebruikt.

(Non-)binair

De meeste intersekse mensen identificeren zich als man óf vrouw. Maar niet alle intersekse mensen. Door hun eigen ervaringen herkennen bovengemiddeld veel intersekse mensen zich in een non-binaire genderidentiteit. Die mensen gebruiken vaak, maar niet altijd, genderneutrale voornaamwoorden.

In deze tekst worden persoonlijk voornaamwoorden zoals hij (hem), zij (haar), hen (hun) en die (diens) gebruikt. In veel gevallen kan die keuze worden vervangen door elk ander persoonlijk voornaamwoord. Respecteer de woorden die personen zelf gebruiken en leg niet in elke publicatie uit waarom zij hen of die gebruiken – dat gebeurt immers ook niet bij hij en zij.

✔︎ Een intersekse man/vrouw/persoon
✘ Een interseksueel
✘ Een intersekse/twee interseksen

Een mens is veel meer dan alleen intersekse, maar bijvoorbeeld ook moeder, fanatiek sporter of fervent pizza-eter. Gebruik intersekse daarom als bijvoeglijk naamwoord.

Voorbeeld: Sabine is een intersekse vrouw.

✔︎ Een intersekse man/vrouw/persoon
✘ Interseksualiteit, interseksueel

‘Seksueel’ of ‘seksualiteit’ impliceert dat intersekse iets te maken heeft met seks of seksuele oriëntatie. Intersekse verwijst echter naar geslacht/sekse.

Voorbeeld: Noortje is een intersekse meisje.

✔︎ Hij, zij, hen is een intersekse man/vrouw/persoon
✘ Zij heeft intersekse
✘ Hij is intersekse

Intersekse is niet een ziekte die je hebt. Het is een van de vele eigenschappen van een persoon. Gebruik intersekse daarom als bijvoeglijk naamwoord.

Voorbeeld: Freek is een intersekse man.
Voorbeeld: Jo is een non-binair intersekse persoon

✔︎ Een intersekse man/vrouw/persoon
✘ Tussen man en vrouw in
✘ Man noch vrouw
✘ Man én vrouw tegelijk

De meeste intersekse personen zijn man of vrouw en soms zijn ze non-binair. Net als andere mensen hebben intersekse personen een genderidentiteit en seksualiteit. Dit staat los van het intersekse zijn.

Voorbeeld: Petra is een intersekse vrouw, zij is geboren met een lichaam dat niet precies past in het beeld dat de samenleving heeft van man en vrouw.

✔︎ Een intersekse man/vrouw/persoon
✘ (Pseudo)hermafrodiet

De term (pseudo)hermafrodiet wordt vaak als stigmatiserend en beledigend ervaren, en heeft een omstreden medische achtergrond3De term pseudohermafrodiet stamt uit de jaren 1950 en werd gebruikt om aan te geven dat er geen sprake is van hermafroditisme (tweeslachtigheid). De term is inmiddels ook in de geneeskunde vervangen; daar wordt DSD gebruikt of de namen van de  verschillende diagnoses.. Sommige mensen gebruiken de term wel voor zichzelf, bijvoorbeeld als geuzennaam. De zeldzame diagnose echt hermafroditisme wordt gesteld bij mensen die zowel testiculair weefsel als ovarieel weefsel hebben. Deze mensen kunnen zichzelf niet bevruchten; vaak zijn zij onvruchtbaar. Als een intersekse persoon aangeeft dat te willen, kan een journalist natuurlijk de geuzenaam of de diagnosenaam gebruiken. In alle andere gevallen moet een andere aanduiding worden gebruikt.

Voorbeeld: Joris heeft twee x-chromosomen en een y-chromosoom. Hij is een intersekse jongetje met het Klinefelter-syndroom.

✔︎ Een intersekse man/vrouw/persoon

✘ Tweeslachtig (wezen), tweeslachtigheid

Tweeslachtigheid gaat over organismen die mannelijke als vrouwelijke geslachtsorganen hebben en zichzelf kunnen bevruchten. Intersekse personen zijn niet tweeslachtig; veel intersekse mensen zijn onvruchtbaar of zijn bij voortplanting afhankelijk van Assisted Reproductive Technology (ART).

Voorbeeld: Sabine is een intersekse vrouw.

✔︎ Intersekse
✘ Derde sekse

Er bestaan geen intersekse-specifieke geslachtskenmerken en dus bestaat ook geen derde sekse. In veel gevallen wordt met derde sekse een derde gender bedoeld, bijvoorbeeld zoals bij de hijras in India en de fa’afafine in Polynesië; deze mensen zijn meestal geen intersekse personen.

Voorbeeld: Intersekse verwijst naar de ervaringen van mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet past binnen de normatieve definities van man en vrouw.

✔︎ Het lichaam van intersekse personen komt niet overeen met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw.
✘ Intersekse personen passen niet in het biologische hokje man of vrouw.

Hokjes zijn een door mensen bedacht concept. In de sociale wetenschappen wordt dit een sociale constructie genoemd. In de biologie is sekse een spectrum met eindeloos veel variaties. Het probleem is dat de meeste intersekse mensen zichzelf als man of vrouw identificeren en dat in biologische zin ook zijn, maar dat de sociale constructie mensen buiten de ‘hokjes’ probeert te houden.

Voorbeeld: Sjoerd is een (intersekse) man.

✔︎ Intersekse is de doorleefde ervaring van mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet past binnen de sociale constructie van man en vrouw.
✘ Intersekse is een aangeboren conditie.
✘ Intersekse is aandoening.
✘ Intersekse is afwijking.
✘ Intersekse is mutatie.
✘ Intersekse is een ziekte.

De woorden conditie, aandoening, afwijking, mutatie en ziekte geven aan dat intersekse behandelbaar en zelfs te genezen is. Maar dat is niet correct. Het zijn vooral de sociale gevolgen die de ervaringen van intersekse personen bepalen. Net als andere mensen kunnen intersekse mensen tal van behandelbare medische problemen hebben, maar gebruik voor die problemen dezelfde naam als bij niet-intersekse mensen.

Voorbeeld: Als intersekse man met ernstige hartklachten heeft Jos veel te maken gehad met stigmatisering en uitsluiting.

✔︎ Hij heeft een doorleefde ervaring die het gevolg is van een normatief man/vrouw-beeld. Dat wordt intersekse genoemd.
✔︎ Zij was tien jaar toen zij de diagnose Turner Syndroom kreeg.
✘ Al bij zijn geboorte kreeg hij/zij/die de diagnose intersekse.

Soms, maar niet altijd, is er bij intersekse personen een duidelijke biologische verklaring waardoor het lichaam waarmee zij zijn geboren niet voldoet aan het beeld dat de meeste mensen hebben van een man of vrouw. Gezondheidswerkers noemen deze biologische verklaringen samen Disorders of Sex Development (DSD) genoemd. DSD gaat over medische aspecten, terwijl intersekse over sociale gevolgen gaat. Hoewel het in grote lijnen dezelfde groep mensen betreft, zijn DSD en intersekse geen synoniemen; het zijn twee benaderingen van hetzelfde probleem. Meer weten over het verschil tussen DSD en intersekse? Lees hier verder.

Voorbeeld: Volgens artsen was Josje een van de weinige kinderen met AOS. Later kwam ze erachter dat dit niet zo was en ontmoette ze andere vrouwen met dezelfde diagnose.

✔︎ Iemand met MRKH, Klinefelter Syndroom, Turner Syndroom, AOS of CAH is ook een intersekse persoon.
✘ AOS is een intersekse variatie.

Intersekse gaat over de doorleefde ervaringen van mensen die die geboren zijn met een lichaam dat niet voldoet aan het beeld dat de meeste mensen van man en vrouw hebben. Iedereen heeft eigen ervaringen, maar dat betekent niet dat er veel soorten (of variaties) intersekse bestaan. De definitie van intersekse geeft duidelijk aan dat er maar een soort intersekse bestaat: intersekse. Intersekse personen kunnen een medische diagnose hebben, maar intersekse staat niet gelijk aan deze diagnoses.

Voorbeeld: Anne is een intersekse vrouw met één X-chromosoom. Ze heeft het Turner Syndroom.

✔︎ Intersekse personen kunnen verschillende medische diagnoses hebben, maar hebben gemeenschappelijke ervaringen van uitsluiting, stigmatisering en onbegrip.
✘ Intersekse personen hebben onduidelijke of ambigue genitaliën.
✘ Een intersekse persoon is iemand met mannelijke en vrouwelijke geslachtskenmerken.
✘ Intersekse personen hebben geslachtsorganen die niet mannelijk of vrouwelijk zijn.

Er zijn veel manieren waarop intersekse personen lichamelijk kunnen verschillen van de maatschappelijke man/vrouw-norm, bijvoorbeeld hormonaal, chromosomaal, anatomisch of genetisch. Biologisch gezien zijn geslachtskenmerken niet eenduidig op te delen in mannelijk of vrouwelijk. Dat komt doordat tot de achtste week na de bevruchting ieder embryo dezelfde cellen heeft die zich kunnen ontwikkelen in mannelijke of vrouwelijke richting. Wat intersekse personen met elkaar delen, is de ervaring dat zij door de maatschappij niet als volledig mens worden geaccepteerd.

Voorbeeld: Als kind werd aan Tim verteld om met andere mensen maar niet over het Klinefelter Syndroom te praten. Deze geheimhouding is onderdeel van zijn intersekse ervaringen.

✔︎ Intersekse (hij een sociaal-maatschappelijke benadering)
✔︎ DSD (bij een medische benadering)
✘ Intersekse/DSD

DSD is de medische benadering van intersekse, waarbij het als ziekte gezien wordt. DSD  is een parapluterm voor enkele tientallen medische diagnoses. Intersekse is echter een sociaal begrip dat gaat over emancipatie, ervaringen en gelijkberechtiging. Het zijn verschillende termen, dus vermijdt de schuine streep. Meer weten over het verschil tussen DSD en intersekse? Lees hier verder.

Voorbeeld: Zij is hoofd van de DSD-poli van het ziekenhuis.
Voorbeeld: NNID komt op voor de rechten van intersekse personen.

In onderstaande tekst worden persoonlijk voornaamwoorden zoals hij, zij, hen en die gebruikt. In veel gevallen kan die keuze worden vervangen door elk ander persoonlijk voornaamwoord. Respecteer de keuze die personen zelf gebruiken en leg niet in elke publicatie uit waarom woorden als hen of die worden gebruikt – dat gebeurt immers ook niet bij hij en zij.

Versterk niet de binaire man/vrouw norm

Intersekse personen lopen op tegen het beperkende en normatieve man/vrouw beeld in onze maatschappij. Hierdoor worden ze ook als aparte groep gezien, wat niet klopt met de werkelijkheid. Let er op dat je deze niet onbewust versterkt door intersekse personen neer te zetten als “er tussenin”, een “derde sekse” of “meer dan man of vrouw”. Veruit de meeste intersekse personen zijn mannen of vrouwen. Doe daar recht aan. Pas vooral op bij het maken van titels. Hoe verleidelijk ook, hier scoren met het “anders zijn” haalt al gauw het effect van de zichtbaarheid van een artikel onderuit.

Niet verwarren met…

Intersekse wordt vaak verward met andere begrippen. Inn deze paragraaf wordt besproken wat intersekse wel is door te kijken naar wat intersekse niet is.

De termen verwijzen naar iets anders. De meeste intersekse personen identificeren zich als man of vrouw, ook al vinden anderen dat hun lichaam anders is dan de standaard. Transgender personen worden meestal geboren met een lichaam dat wel past in het beeld dat de maatschappij heeft over mannen of vrouwen, maar identificeren zich niet (volledig) zo. Sommige intersekse personen identificeren zich ook als transgender. De meeste intersekse personen identificeren zich met het gender waarmee zij opgroeien.

‘Transgender’ refereert naar een parapluterm waarmee personen worden aangeduid die zich niet of niet volledig identificeren als het geslacht dat hen bij de geboorte is toegekend. Voor meer informatie over trans personen, zie transgendernetwerk.nl of www.transgenderinfo.nl.

De meeste intersekse personen identificeren zich zoals zij bij de geboorte zijn geregistreerd. Bij sommige intersekse personen komt het bij geboorte geregistreerde geslacht niet overeenkomt met diens latere genderidentiteit of expressie. Een deel van deze mensen ziet zichzelf dan ook als transgender, een deel ook niet. Bij minstens vijf procent van alle intersekse personen wordt bij de geboorte een verkeerd geslacht geregistreerd.

Schrijf je over transgender en niet over intersekse? Lees dan de mediawegwijzer op de website van Transgender Netwerk (TNN):
https://www.transgendernetwerk.nl/wp-content/uploads/2024/04/Transgender-in-de-media-1.0.pdf 

DSD (‘Disorders/Differences of Sex Development’) is de medische benadering van intersekse, die intersekse beschouwt als een medisch behandelbare aandoening. Intersekse personen zijn echter niet ziek, en hebben in de meeste gevallen geen medische hulp nodig.

Intersekse is niet hetzelfde als ‘Disorders/Differences of Sex Development’ (DSD), in het Nederlands ‘stoornissen of variaties in de geslachtelijke ontwikkeling’ genoemd. DSD is de medische benadering van intersekse, die intersekse beschouwt als een medisch behandelbare aandoening. Deze visie stelt dat intersekse mensen ‘normaliserende’ behandelingen kunnen ondergaan waarbij geslachtskenmerken worden aangepast, om zo DSD te genezen. Intersekse personen zijn echter niet ziek, en hebben in de meeste gevallen geen medische hulp nodig. Wanneer over medische zaken geschreven wordt, wordt de term ‘DSD’ gebruikt, maar gaat het om sociale en maatschappelijke zaken dan wordt ‘intersekse’ gebruikt.  Het belangrijkste om te onthouden is dat intersekse geen medisch probleem is, maar een maatschappelijk vraagstuk: zolang de maatschappij vast houdt aan een beperkt beelden van mannen en vrouwen4Dit wordt ook wel binaire normen of dichotomie genoemd. Met binaire normen worden in de maatschappij heersende ideeën bedoelt die voorschrijven hóe je man of vrouw moet zijn. Bijvoorbeeld: als je geregistreerde geslacht bij de geboorte man is, moet jouw genderidentiteit en expressie ook mannelijk zijn. Of als jij een vrouw bent, moet jij op mannen vallen., zal het idee blijven bestaan dat intersekse personen hun lichaam moeten laten aanpassen om het te laten voldoen aan één van de twee hokjes. Voor meer informatie over intersekse en DSD klik hier.

Meer weten hierover? Kijk op onze website.

Intersekse is geen seksuele oriëntatie. Veel intersekse personen zijn hetero, en sommige intersekse personen zijn homo, lesbisch of bi+, maar de seksuele oriëntatie van intersekse personen heeft niets te maken met het intersekse zijn.

Intersekse is geen genderidentiteit5Genderidentiteit is de bij ieder mens diepgevoelde persoonlijke overtuiging een plaats te hebben op het spectrum waarop op de sociale constructies mannelijk en vrouwelijk zich bevinden. De genderidentiteit van ieder mens bevindt zich ergens op dit spectrum.. Intersekse gaat over sekse; over het lichaam waarmee iemand geboren is en de ervaringen die dat oplevert. Het gaat niet over hoe iemand zich identificeert of voelt. Intersekse is dan ook niet hetzelfde als non-binair. Non-binaire personen hebben een genderidentiteit en/of genderexpressie die niet enkel mannelijk óf vrouwelijk is, of die losstaat van deze hokjes. De genderidentiteit en genderexpressie van non-binaire personen past dus niet in de hokjes van mannen en vrouwen zoals de maatschappij die hanteert, terwijl intersekse gaat over de doorleefde ervaringen van mensen geboren met een lichaam dat niet past binnen het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw. Het ‘geboren worden met het lichaam’ is hierbij een belangrijk onderscheid. Niet–intersekse non-binaire personen zorgen soms namelijk met lichamelijke aanpassingen dat hun lichaam beter aansluit bij hun genderidentiteit en/of expressie. Hun lichaam wordt met medische ingrepen niet intersekse.

De meeste intersekse personen zijn, net als anderen, man of vrouw, en sommige intersekse personen zijn non-binair.

Intersekse is niet hetzelfde als hermafrodiet. De term hermafrodiet wordt door veel intersekse personen gezien als een stigmatiserende en beledigende term. Hermafrodiet refereert aan organismen met twee sets genitaliën die zich zowel mannelijk als vrouwelijk voort kunnen planten. Menselijke hermafrodieten hebben nooit bestaan. Daarom is het niet gepast om het woord hermafrodiet te gebruiken als je refereert aan een intersekse personen.

Soms kiest een intersekse persoon er zelf voor om de term hermafrodiet te gebruiken, bijvoorbeeld als geuzennaam. Dit betekent uiteraard niet dat de term gebruikt kan worden om naar alle intersekse personen te refereren. De term hermafrodiet is alleen gepast om te gebruiken als de desbetreffende persoon expliciet aangeeft dat dit gebruikt mag worden door anderen. Ook als een intersekse persoon naar zichzelf verwijst als hermafrodiet, is het niet altijd gepast dat een ander dit woord ook gebruikt om die persoon aan te duiden. Het is verstandig om er in dit geval naar te vragen.

Veruit de meeste intersekse personen hebben uitwendige geslachtsorganen die voldoen aan de maatschappelijke verwachtingen. Bij slechts tussen 1 op de 20 en 1 op de 50 intersekse personen is dit níet zo. Doordat lichamen op veel verschillende manieren niet kunnen passen in dat van de maatschappelijke ideeën van man of vrouw, hebben intersekse personen veel verschillende medische diagnoses, zoals het Klinefelter Syndroom, AOS of AGS. Soms is er geen diagnose. Gemeenschappelijk is de ervaring van uitsluiting, geheimhouding, eenzaamheid, schaamte en onbegrip. Intersekse is daarom niet synoniem voor het hebben van ambigue genitaliën, maar voor sommige personen is dit wel een intersekse ervaring.

Separator: start positie

4. Cijfers | Procenten en aantallen

Er is weinig onderzoek gedaan naar intersekse personen, maar gelukkig is er dankzij twee onderzoeken inmiddels wel iets bekend over intersekse personen in Nederland.

Hoeveel?

Er zijn 190.000 intersekse personen in Nederland. Dat is 1,1% van de bevolking. Dit getal is gebaseerd op een onderzoek in Denemarken, maar er is geen reden om aan te nemen dat dit in Nederland anders is. 6Er zijn veel verschillende cijfers in omloop over het aantal intersekse personen. Nog niet zo lang geleden werd aangenomen dat tussen 0,2% en 1,7% van de mensen intersekse is. De getallen lagen zover uit elkaar omdat onderzoeker veel verschillende termen gebruikte en niet alle intersekse personen zich in die termen herkenden. Dit is onder andere het gevolg van het grote taboe dat heerst op het onderwerp. Het percentage van 1,1% is gebaseerd op een groot bevolkingsonderzoek in Denemarken. Daar is met hele precieze formuleringen met succes geprobeerd om intersekse personen beter in kaart te brengen. Als intersekse een stad zou zijn, was het de negende stad van Nederland, iets kleiner dan Almere en net iets groter dan Breda.

In 2021 is er een nulmeting gedaan naar de houding tegenover intersekse in Nederland en Vlaanderen. Daaruit kwam naar voren dat een positieve houding sterk samenhangt met het hebben van voorkennis over intersekse en dat intersekse mensen in Nederland en Vlaanderen onzichtbaar zijn. Het merendeel van de Nederlanders (63,3%) weet niet precies wat intersekse is en nog meer mensen (92,2%) kennen geen enkele intersekse persoon, zelfs niet via de media.

Percentage intersekse in Nederland

1,1 procent van de Nederlanders (190.000 personen) is intersekse.

Weet wat intersekse betekent

63,3 procent van de Nederlanders weet niet wat intersekse betekent.

Kent een intersekse persoon

8,4% van de Nederlanders kent via de media een intersekse persoon.

Medische behandelingen

In 2020 werd er dankzij een groot Europees onderzoek van het EU Agentschap voor de Grondrechten (FRA) meer bekend over intersekse personen in Nederland. Daarbij gaf 37% van deelnemers aan het onderzoek aan dat zij een medische behandeling hadden ondergaan om de geslachtskenmerken te veranderen en bij 15% van de medische behandelingen was geen sprake van ‘informed consent’ (geïnformeerde toestemming) door de ouders of het kind zelf. Het ontbreken van informed consent wordt ook door medici gezien als een ernstige rechtenschending.7Omdat dit nog steeds gebeurt, is Nederland hier in 2018 en 2022 op aangesproken door het VN-Comité tegen foltering en het VN-kinderrechtencomité (de links leiden naar de Engelstalige uitspraken van de VN-comités).

Medisch behandeld

Bij 37% van de intersekse mensen zijn de geslachtskenmerken chirurgisch veranderd.

Toestemming verleend

Bij 15% van de operaties was door de ouders of het kind geen toestemming gegeven.

Discriminatie

Hetzelfde FRA-onderzoek liet zien dat de discriminatie van intersekse personen ongeveer gelijk of iets hoger is aan de discriminatie die transgender personen ervaren. In de 12 maanden voor het onderzoek ervaarde 44% van de intersekse personen in Nederland discriminatie op grond van lhbti. Op school werd meer dan twee derde van de intersekse personen gepest.8Definitie van pesten: pesten is een stelselmatige vorm van agressie, waarbij een of meer personen proberen het slachtoffer fysiek, verbaal of psychologisch schade toe te brengen. De macht is hierbij ongelijk verdeeld. In het Nederlandse onderwijs wordt 10% van de leerlingen in het basisonderwijs en 5% in het voortgezet onderwijs minstens eenmaal per maand gepest. (bron: Nederlands Jeugdinstituut)

In vergelijking met homo-mannen ligt de discriminatie van intersekse personen ongeveer 15 tot 18 procent punt hoger.

Gediscrimineerd

44% van de Nederlandse intersekse mensen had in de 12 maanden voor de studie te maken met lhbti+ discriminatie.

Gepest

74% de Nederlandse intersekse mensen werd op school gepest vanwege hun geaardheid, genderidentiteit/expressie en/of geslachtskenmerken.

Waar zijn die mensen dan?

Intersekse personen zijn vaak niet zichtbaar. Niet voor onderzoekers en vaak ook niet voor elkaar. Veelal werd er door artsen en ouders tegen intersekse kinderen gezegd er vooral met niemand over te praten. Deze geheimhouding drukt een groot stempel op het leven, ook later als volwassene.

Het taboe bestaat nog steeds. Zo verzuchtte een moeder van een intersekse kind tijdens een lotgenoten-bijeenkomst “had mijn kind maar ADHD of autisme, dan had ik er gewoon met andere moeders over kunnen praten op het schoolplein.”.
.

Separator: start positie

5. De experts

Doordat intersekse nog vaak als iets medisch wordt gezien, worden dokters en andere medische professionals regelmatig gevraagd als expert. Hier is geen reden voor: intersekse is een maatschappelijke kwestie, dat voor intersekse personen gemeenschappelijke ervaringen oplevert zoals uitsluiting, stigmatisering en discriminatie. De maatschappelijke druk om mensen in mannen en vrouwen in te delen zorgde ervoor dat intersekse als medisch probleem werd gezien dat opgelost kon worden met medische behandelingen, zoals operaties. Vaak is hier echter geen medische noodzaak voor, en ligt het échte probleem bij de maatschappelijke normen. Maak er dus niet een medische kwestie van, maar laat de ware expert erover aan het woord en vraag een intersekse persoon over haar/zijn/diens ervaringen.

In de uitklapvensters hieronder wordt dieper ingegaan op de vraag wie de echte expert over intersekse is.

Intersekse werd lang gezien als alleen een medisch onderwerp. Deze medicalisering9Medicalisering is het proces waarbij een maatschappelijke kwestie het medisch domein ingetrokken wordt door het te bestempelen als ziekte of afwijking. werd en wordt nog steeds veroorzaakt door een maatschappelijke norm, namelijk het beperkte beeld dat de meeste hebben van wat een man en wat een vrouw hoort te zijn.10Met de maatschappelijke man/vrouw-normen worden in de maatschappij heersende ideeën bedoelt die voorschrijven hóe je man of vrouw moet zijn. Bijvoorbeeld: als je geregistreerde geslacht bij de geboorte man is, moet jouw genderidentiteit en expressie ook mannelijk zijn. Of als jij een vrouw bent, hoor jij op mannen te vallen. De biologie is echter niet zo eenduidig en daarom worden dokters en andere medische professionals ingezet om met chirurgie, medicatie en psychologische behandelingen intersekse personen fysiek en mentaal te laten passen in deze door de maatschappij beperkte m/v hokjes. Hiervoor vinden medische ingrepen meestal al op jonge leeftijd plaats. Deze leiden soms tot complicaties en resulteren vaak in een levenslange afhankelijkheid van medische zorg.

Deze niet-noodzakelijke, non-consensuele medische interventies komen in Nederland nog steeds voor. De Verenigde Naties, de Raad van Europa en de Europese Unie hebben zich hier sterk over uitgesproken en noemen het een (mensen)rechtenschending. Intersekse is immers geen medisch probleem, maar door het wel zo te behandelen wordt er inbreuk gedaan op het zelfbeschikkingsrecht en wordt de integriteit van het lichaam geschonden.
Zoals al beschreven zijn het de m/v normen die leidden tot medicalisering. Gelukkig staan normen niet vast. Een voorbeeld hiervan is de algemene afkeuring van homoseksualiteit in de jaren ‘50 en ‘60. Vergelijkbaar als bij intersekse, werd homoseksualiteit gemedicaliseerd en als ziekte of afwijking gezien. Het werd geloofd dat je ervan kon genezen met operaties, hormoonbehandeling of psychotherapie. Inmiddels is deze afkeurende norm gelukkig veranderd, en denken ook medici er nu anders over. Met andere woorden: normen veranderen.

Ook in de media werd intersekse vooral door een medische lens gepresenteerd. Uit onderzoek blijkt dat dit inmiddels aan het verschuiven is. Naast de medische lens is er steeds meer ruimte voor een mensenrechtenframe. Toch weet bijna twee derde van de Nederlandse bevolking niet precies wat intersekse is, terwijl kennis juist bijdraagt aan acceptatie. Meer media-aandacht draagt bij aan maatschappelijke bekendheid en bewustwording, en is dus hard nodig. Alleen doordat er meer en anders aandacht aan wordt besteed, wordt de zichtbaarheid vergoot, het taboe doorbroken en kunnen normen verschuiven. Het thema belichten vanuit een mensenrechtenframe en ruimte maken voor intersekse ervaringen is daarvoor essentieel.

Het is belangrijk dat intersekse personen zelf worden gezien als expert over hun eigen leven en ervaringen. Intersekse draait immers om de ervaringen van mensen die zijn geboren met een lichaam dat niet overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw, en zij weten hier zelf het meeste vanaf. Intersekse ervaringen bestaan bijvoorbeeld uit stigmatisering, uitsluiting, discriminatie en geheimhouding.

Doordat intersekse nog vaak als iets medisch wordt gezien, worden dokters en andere medische professionals gevraagd om iets te vertellen over intersekse. Echter, intersekse is geen medisch probleem. Dus, is het in veruit de meeste gevallen niet nodig en ook niet wenselijk om een medische professional te vragen naar zijn/haar/diens mening. Het maakt ook niet uit of een medische professional voor of tegen de medische benadering is van intersekse: alleen al de aanwezigheid van medici impliceert dat intersekse iets medisch is. Hiermee wordt geen recht gedaan aan de thematiek.

Wees je als journalist ervan bewust dat iedere intersekse persoon een verschillend verhaal heeft en andere ervaringen. Veel ervaringen van intersekse personen komen wel met elkaar overeen, maar dat betekent niet dat elke intersekse persoon hetzelfde is. Er is niet één type intersekse persoon die kan spreken voor alle intersekse personen. Daarom is het belangrijk dat in de media verschillende ervaringen aan bod komen en dat verschillende intersekse personen de ruimte krijgen om hun verhaal te vertellen.

Zoek je toch een manier om meer perspectieven te bieden en daarom iemand die in het algemeen over intersekse personen en seksediversiteit kan spreken? Vraag dan een sociaalwetenschappelijk onderzoeker gericht op dit onderwerp. Mocht het niet lukken om een onderzoeker te vinden, neem contact op via info@nnid.nl zodat we je door kunnen verwijzen. Uiteraard kunnen we ook zelf spreken vanuit onze rol als kennisorganisatie.

Intersekse personen kennen zichzelf vaak niet als intersekse, omdat zij alleen bekend zijn met de medische diagnose die zij hebben gekregen. In het ziekenhuis wordt vaak alleen de medische kant belicht, zonder te vertellen over de maatschappelijke gevolgen. Zo kan het voorkomen dat intersekse personen de term intersekse niet kennen of dat ze niet weten wat er mee bedoeld wordt. Hoewel hun ervaringen, zoals die van geheimhouding, dan wel overeenkomen met intersekse, is het natuurlijk aan de personen zelf om te bepalen hoe ze genoemd willen worden.

Kies ervoor om een kader te plaatsen met extra uitleg over intersekse. Als je te maken hebt met personen die zichzelf niet intersekse noemen of die andere termen gebruiken dan in onze Mediawijzer genoemd, maak dan gebruik van een uitlegkader waarin je de verschillende definities noemt en uitlegt waarom niet alle intersekse personen dezelfde termen gebruiken. Zorg er altijd voor dat je naar individuele personen verwijst in hun voorkeurstermen, en maak een duidelijk onderscheid tussen individuele en gedeelde ervaringen.

6. Omgangsvormen.

Een intersekse persoon kan het moeilijk vinden om over het verleden te praten. Dat is iets om je van bewust te zijn als je iemand uitnodigt voor een interview. Het vraagt veel van iemand om te praten over persoonlijke ervaringen van uitsluiting, geheimhouding en discriminatie. Geef hier ruimte voor en volg, net als bij andere interviews, algemene fatsoensregels. Sommige intersekse personen zullen aangeven dat je alles mag vragen. Toch is het meestal fijner als je erg gevoelige vragen niet stelt en in plaats daarvan afwacht of iemand uit zichzelf erover zal beginnen.

Sommige vragen en opmerkingen zijn echt ongepast, zoals:

  • Het is niet te zien.
  • Wat heb je dan in je broek?
  • Dan ben je zeker ook homo?
  • Je zit er dus tussenin.

Andere onderwerpen kunnen gevoelig liggen, zoals medische behandelingen, seks, of (de mogelijkheid tot) kinderen krijgen. Ook daar is journalistiek gevoel voor nuance noodzakelijk.

Verder is het belangrijk te weten dat veruit de meeste intersekse personen man of vrouw zijn en dus ook zo willen worden aangesproken. Maar juist omdat iemands genderidentiteit niet per se aan de buitenkant te zien is, is het goed om niets van tevoren aan te nemen. Voorafgaand onderzoek is dan noodzakelijk; kijk of iemands bio te vinden is bij een artikel of op het internet, bijvoorbeeld sociale media. Als dat niets oplevert, kun je aan het begin van het interview natuurlijk ook gewoon vragen welke voornaamwoorden iemand gebruikt.

Separator: start positie

7. Stereotypes

Net als voor andere groepen is het van belang dat er veel verschillende intersekse personen aan bod komen in de media. Dit werkt stereotyperingen tegen en biedt een scala aan rolmodellen. Zo herkennen intersekse personen zichzelf sneller en voelen ze zich gesterkt, terwijl ook de bekendheid van het thema wordt vergroot.

Zorg er daarom voor dat je stereotypes in beeld en taal stereotypes vermijdt. Dus:

  • Intersekse personen zijn níet ziek of zielig.
    Intersekse is geen aandoening of ziekte, dus intersekse personen zijn ook niet ziek of zielig.
  • Intersekse is níet te genezen.
    Het is niet zo dat wanneer een intersekse persoon een ‘normaliserende’ behandeling ondergaat, de persoon in kwestie niet meer intersekse is. Intersekse gaat namelijk over de ervaringen van intersekse personen, en niet over hun lichaam. Geen enkele behandeling neemt die ervaring weg. Die behandelingen produceren juist een veelvoud aan intersekse ervaringen.
  • Intersekse personen zijn níet verkeerd, incompleet of mislukt.
    Ieder mens is verschillend, zo ook de lichamen van mensen. Het probleem is dat de maatschappij intersekse personen uitsluit of discrimineert omdat zij een lichaam hebben dat niet past binnen het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw. Dat maakt intersekse personen echter niet verkeerd of mislukt. Het is de maatschappij die haar rigide ideeën over sekse moet aanpassen, en niet intersekse personen die hun lichaam moeten veranderen.
  • Intersekse personen zijn níet zeldzaam.
    Intersekse komt vaker voor dan de meeste mensen denken: zo’n 1 op de 90 personen is intersekse. Ongeveer 1 op de 90 personen is intersekse. Dat iets onzichtbaar is, betekent niet dat het niet voorkomt. Intersekse personen zijn lang onzichtbaar geweest door geheimhouding, maatschappelijke taboes en stigma’s waardoor veel intersekse personen niet open durven te zijn, of zelfs niet weten dat ze intersekse zijn.
  • Intersekse heeft níets te maken met seksuele oriëntatie of genderidentiteit.
    Net zoals ieder ander mens, hebben intersekse personen een seksuele oriëntatie en een genderidentiteit. Mensen kunnen intersekse zijn én vrouw én hetero. Of intersekse én man én homo. Of een van de vele andere combinaties.
  • Intersekse is níet te reduceren tot iets fysieks.
    Intersekse gaat over maatschappelijke ervaringen. Vragen over geslachtsdelen of afbeeldingen van geslachtsdelen zijn ongepast, en geven een verkeerd beeld over wat intersekse is. Geef in plaats daarvan ruimte voor de ervaringen die het gevolg zijn van het buiten de sociale normen vallen.
Separator: start positie

8. In beeld

Let erop bij het kiezen van je beelden dat je de bovengenoemde stereotypes niet versterkt. Kies dus niet voor een medische setting, maar zoek net als bij andere mensen een persoonlijke benadering. Zorg wel voor relevante beelden. Als je stuk over intersekse gaat, let erop dat er ook daadwerkelijke intersekse personen in beeld gebracht worden.

De ‘i’ in lhbtiq+

Voeg de ‘i’ niet zomaar toe als een vorm van correctheid, maar vraag je af of de hele afkorting voor jou relevant is en geef specifiek aandacht aan intersekse personen.

De letters van lhbtig+ (lesbische personen, homoseksuele personen, biseksuele personen, transgender personen en intersekse personen) hebben met elkaar gemeen dat de mensen die het betreft niet voldoen aan de binaire normen over seksuele oriëntatie, genderidentiteit, genderexpressie en geslachtskenmerken die heersen in de maatschappij. Daarom past de ‘i’ binnen lhbtiq+. Toch zijn de ervaringen en de vormen van discriminatie significant anders voor de verschillende groepen. Voor intersekse personen is het van belang dat deze verschillen erkend worden, en dat lhbtiq+ niet alleen gaat over homomannen of transgender personen.

Belangrijk!

Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden: er valt nog een grote slag te slaan voor de emancipatie en rechten van intersekse personen. De bekendheid is laag, terwijl die wel essentieel is voor de acceptatie. Ook worden in Nederland nog steeds niet-noodzakelijke, niet-consensuele operaties uitgevoerd op kinderen – een mensenrechtenschending. Doordat de maatschappij heeft bepaald wie wel in de categorie van de geïdealiseerde man of de geïdealiseerde vrouw past en wie daar niet in past, is intersekse een maatschappelijk vraagstuk. Voor zowel de acceptatie als de rechten van intersekse personen is het belangrijk dat daarover gepraat wordt.

Veel gestelde vragen

Over seksediversiteit en intersekse

NNID heeft vier websites waar u informatie kunt vinden over seksediversiteit, intersekse, en over NNID zelf:

  • NNID.nl
    Stichting NNID, Expertisecentrum seksediversiteit – of kortweg NNID – houdt zich sinds 2013 bezig onderzoek naar seksediversiteit en de rechten van interseksepersonen. Op NNID.nl staat informatie over de stichting, bestuurders, financiële verantwoording, en ook deze mediawijzer.
  • Seksediversiteit.nl
    Informatie over seksediversiteit in het algemeen en intersekse in het bijzonder wordt gepubliceerd op seksediversiteit.nl. De meeste informatie is beschikbaar op twee niveaus. Artikelen op het eerste niveau geven algemene informatie over seksediversiteit en intersekse, het tweede niveau is gericht op mensen die beroepsmatig betrokken zijn bij seksediversiteit.
  • Thisisintersex.org
    De Engelstalige website thisisintersex.org is de internationale versie van seksediversiteit.nl.
  • Intersexrights.org
    Hier wordt een overzicht gegeven van uitspraken die de Verenigde Naties en andere instanties hebben gedaan over intersekse, aangevuld met belangrijke publicaties van tal van instanties. De website bevat informatie over 30 instituties en over 109 landen.

De intersekse vlag is een geel vlak met daarop een paarse cirkel. De vlag is in juli 2013 door Morgan Carpenter van Intersex Human Rights Australia (toen bekend als Organisation Intersex International Australia). Geel en paars werden als kleuren gekozen omdat ze als vrij van gender associaties werden beschouwd en historisch gebruikt werden om intersekse personen te vertegenwoordigen. De cirkel wordt beschreven als “ongebroken en onversierd, symbool van heelheid en volledigheid, en van onze mogelijkheden”.

Een gele achtergrond met daarop een paarse cirkel is wereldwijd door geaccepteerd als het symbool voor de interseksegemeenschap. Behalve als vlag wordt het symbool gebruikt op kleding, protestborden en in logo’s van diverse intersekseorganisaties.

De vlag is hier te downloaden als PDF-bestand dat ook met Adobe Illustrator kan worden bewerkt.

Interseksevlag

Over in contact komen met intersekse mensen

Wilt u een intersekse persoon interviewen of zoekt u een woordvoerder op het thema seksediversiteit/intersekse? Neem contact op met NNID.

  • NNID, Expertisecentrum seksediversiteit
    Staddijk 91
    6537 TW Nijmegen
    024-343 00 00
    info@nnid.nl

Er wordt steeds meer onderzoek verricht naar intersekse. Omdat veel intersekse mensen niet ‘uit’ zijn is het niet eenvoudig om voldoende mensen voor dat onderzoek te vinden. Waar mogelijk helpt NNID onderzoekers en intersekse mensen met elkaar in contact te komen. Neem hiervoor contact op met:

  • NNID, Expertisecentrum seksediversiteit
    Staddijk 91
    6537 TW Nijmegen
    024-3430000
    info@nnid.nl

Over Stichting NNID

De informatie op deze website is auteursrechtelijk beschermd. Dat geldt ook voor het logo. Als via info@nnid.nl schriftelijk toestemming wordt gevraagd voor niet-commercieel gebruik zal deze vrijwel altijd worden gegeven; vermeld in uw verzoek op waarom en op welke wijze u het logo wilt gebruiken.
Meer informatie over het auteursrecht en de huisstijl staat hier.

De NNID mediawijzer voor seksediversiteit en intersekse is samengesteld door:

  • Lisanne Gijben
  • Mir Abe Marinus
  • Miriam van der Have
  • Renate Adriaansens

U kunt deze publicatie citeren als:

  • NNID Expertisecentrum seksediversiteit, NNID mediawijzer voor seksediversiteit en intersekse, 2022, Stichting NNID, https://nnid.nl/mediawijzer

9. Meer weten over seksediversiteit?

Deze website bevat alleen informatie over Stichting NNID. Voor informatie over seksediversiteit en intersekse verwijzen we je graag naar onze andere website: seksediversiteit.nl. Hieronder staan alvast links naar een aantal veel bezochte pagina’s.

Introductie seksediversiteit

Sociale gevolgen

Sport & Intersekse

Interseksefobie

Coming-out

Publicaties

Intersekse is niet DSD

Beleid maken voor seksediversiteit

Steun je intersekse kind – Inhoudsopgave

Verenigde Naties: Aanbevelingen

Verklaring van Malta

Tips voor intersekse-inclusieve organisaties

CAT/C/NLD/CO/7

CRC/C/NLD/CO/5-6

PACE Resolution 2191 (2017)

EP Resolution 2018/2878(SRP)

Separator: start positie