
Beeld: AI – Flux-pro/v1.1-ultra
Intersekse Mediawijzer
Bijna twee derde van alle mensen in Nederland weet niet precies wat intersekse is, zo blijkt uit de recente Nulmeting van Rutgers en UZ Gent (2021). Uit hetzelfde onderzoek komt ook naar voren dat kennis juist bijdraagt aan acceptatie. Goede berichtgeving heeft zo direct invloed op de acceptatie en emancipatie van intersekse personen. Deze mediawijzer biedt korte handvatten en wijst u, als mediamaker, de weg naar de juiste informatie
1. Definitie | Intersekse
Welke termen gebruik je en hoe gebruik je die? Over intersekse personen schrijven is niet per se ingewikkeld, maar het is wél belangrijk om het goed te doen. Het juiste woordgebruik draagt bij aan zichtbaarheid en acceptatie.
Intersekse verwijst naar de ervaringen van mensen die zijn geboren met een lichaam dat niet
overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw.
Zoals uit deze definitie blijkt, intersekse is niet iets wat je bent, maar wat je hebt: je hebt een intersekse lichaam en intersekse ervaringen. Toch zegt je wél ‘Tom is een intersekse man’ en níet ‘Tom heeft intersekse’, omdat het geen medische conditie is. Behandelaars en ouders denken vaak wel dat medisch ingrijpen nodig is, terwijl dit in de meeste gevallen niet medisch noodzakelijk is. Op dat moment wordt intersekse gemedicaliseerd. De Verenigde Naties, de Raad van Europa en het Europees Parlement zegen dat deze operaties een schending van de (mensen)rechten van het kind zijn. Op onze website seksediversiteit.nl vind je hier meer informatie over.
Intersekse lichamen kunnen op veel verschillende manieren niet kunnen passen in de standaard hokjes man of vrouw. Sommige intersekse personen hebben een medische diagnose, zoals het Klinefelter syndroom, androgeenongevoeligheid syndroom (AOS) of adrenogenitaal syndroom (AGS of CAH), maar dit is niet altijd zo. Gemeenschappelijk is de ervaring van uitsluiting, geheimhouding, eenzaamheid, schaamte en onbegrip.
Van de definitie die hierboven wordt genoemd, is een iets minder nauwkeurige versie afgeleid die beter bruikbaar is buiten de wetenschap:
De term intersekse verwijst naar de ervaringen van mensen die geboren zijn met een lichaam dat
niet voldoet aan het beeld van man of vrouw zoals de maatschappij dat hanteert.
Soms is dat nog te abstract en daarom is een nog verder vereenvoudigde versie geïntroduceerd die, bijvoorbeeld, geschikt is voor het onderwijs:
Intersekse gaat over de ervaringen van mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet
overeenkomt met het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw.
De verkorte definities hebben als nadeel dat een ervaring niet hetzelfde is als de doorleefde ervaring; dit kan tot gevolg hebben dat mensen ten onrechte denken dat intersekse een keuze is.

2. Achtergrond | Seksediversiteit en sekse
Het zijn niet de geslachtsdelen die het geslacht bepalen, maar het is een ingewikkelde combinatie van chromosomen, genen en hormonen. Bij ieder mens is dit anders en ieder mens heeft dan ook een unieke combinatie van de verschillende geslachtskenmerken1Geslachtskenmerken zijn de lichamelijke kenmerken zoals geslachtsdelen, chromosomen, genen, hormonen, lichaamshaar, en borstgroei. Geslachtskenmerken worden vaak gezien als symbolen van man of vrouw, maar staan los van deze sociale constructies.. Hét mannenlichaam en hét vrouwenlichaam bestaat niet, want sekse2Sekse werd oorspronkelijk gezien als dichotomie van man en vrouw, waarbij werd gekeken naar de uitwendige geslachtsorganen om te bepalen of iemand man of vrouw is. Later werd er ook gekeken naar inwendige geslachtsorganen, en naar chromosomen, hormonen, en genen. Tegenwoordig staat sekse voor een complexe sociale constructie, waarbij man en vrouw onderdeel zijn van een spectrum met oneindig veel gelijkwaardige variaties. Ook intersekse maakt onderdeel uit van dat spectrum. is geen tweedeling maar een spectrum met oneindig veel gelijkwaardige variaties. Dat noemen we seksediversiteit. Iedereen maakt onderdeel uit van het begrip seksediversiteit, want ieder mens bevindt zich ergens op dit spectrum.

Ter illustratie: vaak denken we dat deze grafiek uitbeeldt hoe lichamen in elkaar steken, namelijk dat mannen en vrouwen strikt van elkaar te onderscheiden zijn.

De biologie is echter niet zo eenduidig. Sekse is een spectrum, waar iedereen zich op een andere plek bevindt.

Met operaties wordt toch een kunstmatige scheiding bereikt. Intersekse mensen worden zo onzichtbaar.
Om de werkelijkheid toch gelijk te trekken met het beeld dat de meeste mensen hebben van mannen en vrouwen, worden intersekse mensen ten onterechte gemedicaliseerd en door artsen met medische behandelingen aangepast aan de knellende norm. De mensenrechten van intersekse mensen worden hierbij geschonden.

3. Foutje | Over taalgebruik.
Wat zeg je wel en wat zeg je niet? Soms kwetsen woorden onbedoeld. Hieronder staan de woorden die het vaakst onjuist worden gebruikt.
(Non-)binair
De meeste intersekse mensen identificeren zich als man óf vrouw. Maar niet alle intersekse mensen. Door hun eigen ervaringen herkennen bovengemiddeld veel intersekse mensen zich in een non-binaire genderidentiteit. Die mensen gebruiken vaak, maar niet altijd, genderneutrale voornaamwoorden.
In deze tekst worden persoonlijk voornaamwoorden zoals hij (hem), zij (haar), hen (hun) en die (diens) gebruikt. In veel gevallen kan die keuze worden vervangen door elk ander persoonlijk voornaamwoord. Respecteer de woorden die personen zelf gebruiken en leg niet in elke publicatie uit waarom zij hen of die gebruiken – dat gebeurt immers ook niet bij hij en zij.
Versterk niet de binaire man/vrouw norm
Intersekse personen lopen op tegen het beperkende en normatieve man/vrouw beeld in onze maatschappij. Hierdoor worden ze ook als aparte groep gezien, wat niet klopt met de werkelijkheid. Let er op dat je deze niet onbewust versterkt door intersekse personen neer te zetten als “er tussenin”, een “derde sekse” of “meer dan man of vrouw”. Veruit de meeste intersekse personen zijn mannen of vrouwen. Doe daar recht aan. Pas vooral op bij het maken van titels. Hoe verleidelijk ook, hier scoren met het “anders zijn” haalt al gauw het effect van de zichtbaarheid van een artikel onderuit.
Niet verwarren met…
Intersekse wordt vaak verward met andere begrippen. Inn deze paragraaf wordt besproken wat intersekse wel is door te kijken naar wat intersekse niet is.

4. Cijfers | Procenten en aantallen
Er is weinig onderzoek gedaan naar intersekse personen, maar gelukkig is er dankzij twee onderzoeken inmiddels wel iets bekend over intersekse personen in Nederland.
Hoeveel?
Er zijn 190.000 intersekse personen in Nederland. Dat is 1,1% van de bevolking. Dit getal is gebaseerd op een onderzoek in Denemarken, maar er is geen reden om aan te nemen dat dit in Nederland anders is. 6Er zijn veel verschillende cijfers in omloop over het aantal intersekse personen. Nog niet zo lang geleden werd aangenomen dat tussen 0,2% en 1,7% van de mensen intersekse is. De getallen lagen zover uit elkaar omdat onderzoeker veel verschillende termen gebruikte en niet alle intersekse personen zich in die termen herkenden. Dit is onder andere het gevolg van het grote taboe dat heerst op het onderwerp. Het percentage van 1,1% is gebaseerd op een groot bevolkingsonderzoek in Denemarken. Daar is met hele precieze formuleringen met succes geprobeerd om intersekse personen beter in kaart te brengen. Als intersekse een stad zou zijn, was het de negende stad van Nederland, iets kleiner dan Almere en net iets groter dan Breda.
In 2021 is er een nulmeting gedaan naar de houding tegenover intersekse in Nederland en Vlaanderen. Daaruit kwam naar voren dat een positieve houding sterk samenhangt met het hebben van voorkennis over intersekse en dat intersekse mensen in Nederland en Vlaanderen onzichtbaar zijn. Het merendeel van de Nederlanders (63,3%) weet niet precies wat intersekse is en nog meer mensen (92,2%) kennen geen enkele intersekse persoon, zelfs niet via de media.
Percentage intersekse in Nederland
1,1 procent van de Nederlanders (190.000 personen) is intersekse.
Weet wat intersekse betekent
63,3 procent van de Nederlanders weet niet wat intersekse betekent.
Kent een intersekse persoon
8,4% van de Nederlanders kent via de media een intersekse persoon.
Medische behandelingen
In 2020 werd er dankzij een groot Europees onderzoek van het EU Agentschap voor de Grondrechten (FRA) meer bekend over intersekse personen in Nederland. Daarbij gaf 37% van deelnemers aan het onderzoek aan dat zij een medische behandeling hadden ondergaan om de geslachtskenmerken te veranderen en bij 15% van de medische behandelingen was geen sprake van ‘informed consent’ (geïnformeerde toestemming) door de ouders of het kind zelf. Het ontbreken van informed consent wordt ook door medici gezien als een ernstige rechtenschending.7Omdat dit nog steeds gebeurt, is Nederland hier in 2018 en 2022 op aangesproken door het VN-Comité tegen foltering en het VN-kinderrechtencomité (de links leiden naar de Engelstalige uitspraken van de VN-comités).
Medisch behandeld
Bij 37% van de intersekse mensen zijn de geslachtskenmerken chirurgisch veranderd.
Toestemming verleend
Bij 15% van de operaties was door de ouders of het kind geen toestemming gegeven.
Discriminatie
Hetzelfde FRA-onderzoek liet zien dat de discriminatie van intersekse personen ongeveer gelijk of iets hoger is aan de discriminatie die transgender personen ervaren. In de 12 maanden voor het onderzoek ervaarde 44% van de intersekse personen in Nederland discriminatie op grond van lhbti. Op school werd meer dan twee derde van de intersekse personen gepest.8Definitie van pesten: pesten is een stelselmatige vorm van agressie, waarbij een of meer personen proberen het slachtoffer fysiek, verbaal of psychologisch schade toe te brengen. De macht is hierbij ongelijk verdeeld. In het Nederlandse onderwijs wordt 10% van de leerlingen in het basisonderwijs en 5% in het voortgezet onderwijs minstens eenmaal per maand gepest. (bron: Nederlands Jeugdinstituut)
In vergelijking met homo-mannen ligt de discriminatie van intersekse personen ongeveer 15 tot 18 procent punt hoger.
Gediscrimineerd
44% van de Nederlandse intersekse mensen had in de 12 maanden voor de studie te maken met lhbti+ discriminatie.
Gepest
74% de Nederlandse intersekse mensen werd op school gepest vanwege hun geaardheid, genderidentiteit/expressie en/of geslachtskenmerken.
Waar zijn die mensen dan?
Intersekse personen zijn vaak niet zichtbaar. Niet voor onderzoekers en vaak ook niet voor elkaar. Veelal werd er door artsen en ouders tegen intersekse kinderen gezegd er vooral met niemand over te praten. Deze geheimhouding drukt een groot stempel op het leven, ook later als volwassene.
Het taboe bestaat nog steeds. Zo verzuchtte een moeder van een intersekse kind tijdens een lotgenoten-bijeenkomst “had mijn kind maar ADHD of autisme, dan had ik er gewoon met andere moeders over kunnen praten op het schoolplein.”.
.

5. De experts
Doordat intersekse nog vaak als iets medisch wordt gezien, worden dokters en andere medische professionals regelmatig gevraagd als expert. Hier is geen reden voor: intersekse is een maatschappelijke kwestie, dat voor intersekse personen gemeenschappelijke ervaringen oplevert zoals uitsluiting, stigmatisering en discriminatie. De maatschappelijke druk om mensen in mannen en vrouwen in te delen zorgde ervoor dat intersekse als medisch probleem werd gezien dat opgelost kon worden met medische behandelingen, zoals operaties. Vaak is hier echter geen medische noodzaak voor, en ligt het échte probleem bij de maatschappelijke normen. Maak er dus niet een medische kwestie van, maar laat de ware expert erover aan het woord en vraag een intersekse persoon over haar/zijn/diens ervaringen.
In de uitklapvensters hieronder wordt dieper ingegaan op de vraag wie de echte expert over intersekse is.
6. Omgangsvormen.
Een intersekse persoon kan het moeilijk vinden om over het verleden te praten. Dat is iets om je van bewust te zijn als je iemand uitnodigt voor een interview. Het vraagt veel van iemand om te praten over persoonlijke ervaringen van uitsluiting, geheimhouding en discriminatie. Geef hier ruimte voor en volg, net als bij andere interviews, algemene fatsoensregels. Sommige intersekse personen zullen aangeven dat je alles mag vragen. Toch is het meestal fijner als je erg gevoelige vragen niet stelt en in plaats daarvan afwacht of iemand uit zichzelf erover zal beginnen.
Sommige vragen en opmerkingen zijn echt ongepast, zoals:
- Het is niet te zien.
- Wat heb je dan in je broek?
- Dan ben je zeker ook homo?
- Je zit er dus tussenin.
Andere onderwerpen kunnen gevoelig liggen, zoals medische behandelingen, seks, of (de mogelijkheid tot) kinderen krijgen. Ook daar is journalistiek gevoel voor nuance noodzakelijk.
Verder is het belangrijk te weten dat veruit de meeste intersekse personen man of vrouw zijn en dus ook zo willen worden aangesproken. Maar juist omdat iemands genderidentiteit niet per se aan de buitenkant te zien is, is het goed om niets van tevoren aan te nemen. Voorafgaand onderzoek is dan noodzakelijk; kijk of iemands bio te vinden is bij een artikel of op het internet, bijvoorbeeld sociale media. Als dat niets oplevert, kun je aan het begin van het interview natuurlijk ook gewoon vragen welke voornaamwoorden iemand gebruikt.

7. Stereotypes
Net als voor andere groepen is het van belang dat er veel verschillende intersekse personen aan bod komen in de media. Dit werkt stereotyperingen tegen en biedt een scala aan rolmodellen. Zo herkennen intersekse personen zichzelf sneller en voelen ze zich gesterkt, terwijl ook de bekendheid van het thema wordt vergroot.
Zorg er daarom voor dat je stereotypes in beeld en taal stereotypes vermijdt. Dus:
- Intersekse personen zijn níet ziek of zielig.
Intersekse is geen aandoening of ziekte, dus intersekse personen zijn ook niet ziek of zielig. - Intersekse is níet te genezen.
Het is niet zo dat wanneer een intersekse persoon een ‘normaliserende’ behandeling ondergaat, de persoon in kwestie niet meer intersekse is. Intersekse gaat namelijk over de ervaringen van intersekse personen, en niet over hun lichaam. Geen enkele behandeling neemt die ervaring weg. Die behandelingen produceren juist een veelvoud aan intersekse ervaringen. - Intersekse personen zijn níet verkeerd, incompleet of mislukt.
Ieder mens is verschillend, zo ook de lichamen van mensen. Het probleem is dat de maatschappij intersekse personen uitsluit of discrimineert omdat zij een lichaam hebben dat niet past binnen het beeld dat de meeste mensen hebben van man en vrouw. Dat maakt intersekse personen echter niet verkeerd of mislukt. Het is de maatschappij die haar rigide ideeën over sekse moet aanpassen, en niet intersekse personen die hun lichaam moeten veranderen. - Intersekse personen zijn níet zeldzaam.
Intersekse komt vaker voor dan de meeste mensen denken: zo’n 1 op de 90 personen is intersekse. Ongeveer 1 op de 90 personen is intersekse. Dat iets onzichtbaar is, betekent niet dat het niet voorkomt. Intersekse personen zijn lang onzichtbaar geweest door geheimhouding, maatschappelijke taboes en stigma’s waardoor veel intersekse personen niet open durven te zijn, of zelfs niet weten dat ze intersekse zijn. - Intersekse heeft níets te maken met seksuele oriëntatie of genderidentiteit.
Net zoals ieder ander mens, hebben intersekse personen een seksuele oriëntatie en een genderidentiteit. Mensen kunnen intersekse zijn én vrouw én hetero. Of intersekse én man én homo. Of een van de vele andere combinaties. - Intersekse is níet te reduceren tot iets fysieks.
Intersekse gaat over maatschappelijke ervaringen. Vragen over geslachtsdelen of afbeeldingen van geslachtsdelen zijn ongepast, en geven een verkeerd beeld over wat intersekse is. Geef in plaats daarvan ruimte voor de ervaringen die het gevolg zijn van het buiten de sociale normen vallen.

8. In beeld
Let erop bij het kiezen van je beelden dat je de bovengenoemde stereotypes niet versterkt. Kies dus niet voor een medische setting, maar zoek net als bij andere mensen een persoonlijke benadering. Zorg wel voor relevante beelden. Als je stuk over intersekse gaat, let erop dat er ook daadwerkelijke intersekse personen in beeld gebracht worden.
De ‘i’ in lhbtiq+
Voeg de ‘i’ niet zomaar toe als een vorm van correctheid, maar vraag je af of de hele afkorting voor jou relevant is en geef specifiek aandacht aan intersekse personen.
De letters van lhbtig+ (lesbische personen, homoseksuele personen, biseksuele personen, transgender personen en intersekse personen) hebben met elkaar gemeen dat de mensen die het betreft niet voldoen aan de binaire normen over seksuele oriëntatie, genderidentiteit, genderexpressie en geslachtskenmerken die heersen in de maatschappij. Daarom past de ‘i’ binnen lhbtiq+. Toch zijn de ervaringen en de vormen van discriminatie significant anders voor de verschillende groepen. Voor intersekse personen is het van belang dat deze verschillen erkend worden, en dat lhbtiq+ niet alleen gaat over homomannen of transgender personen.
Belangrijk!
Het kan niet vaak genoeg benadrukt worden: er valt nog een grote slag te slaan voor de emancipatie en rechten van intersekse personen. De bekendheid is laag, terwijl die wel essentieel is voor de acceptatie. Ook worden in Nederland nog steeds niet-noodzakelijke, niet-consensuele operaties uitgevoerd op kinderen – een mensenrechtenschending. Doordat de maatschappij heeft bepaald wie wel in de categorie van de geïdealiseerde man of de geïdealiseerde vrouw past en wie daar niet in past, is intersekse een maatschappelijk vraagstuk. Voor zowel de acceptatie als de rechten van intersekse personen is het belangrijk dat daarover gepraat wordt.
Veel gestelde vragen
Over seksediversiteit en intersekse
Over in contact komen met intersekse mensen
Over Stichting NNID
9. Meer weten over seksediversiteit?
Deze website bevat alleen informatie over Stichting NNID. Voor informatie over seksediversiteit en intersekse verwijzen we je graag naar onze andere website: seksediversiteit.nl. Hieronder staan alvast links naar een aantal veel bezochte pagina’s.
